Что такое здік етіс
Залог – грамматическая категория, которая обозначает направленность действия на объект или субъект. Проще говоря, залог показывает, каким образом совершается действие: сам субъект совершает действие, или над ним совершается действие, или совместно с кем-то и т.д. В казахском языке существует пять видов залога, и разобраться в них легко.
|
1) Основной залог (негізгі етіс) действие совершает сам субъект.
В основном залоге суффиксов нет. Например, жуу мыть, сүрту вытирать и т.д.
Примеры (во многих примерах данного раздела используются суффиксы прошедшего времени глагола ‘ ды/ді ‘ и ‘ ты/ті ‘ выделенные красным цветом. О правилах их употребления читайте подробно в разделе «Прошедшее время глагола»):
В отличие от русского языка в основном залоге могут быть и переходные, и непереходные глаголы.
Переходные глаголы (сабақты eтістік) сочетаются со словами в винительном падеже:
Непереходные глаголы (салт eтістік) сочетаются со словами в других падежах (местном, исходном, дательно-направительном, творительном):
| тарау расчёсывать | тарану расчёсываться |
| қыру брить | қырыну бриться |
| ойлау думать | ойлану обдумывать |
| көру видеть | көріну виднеться |
| алдау обманывать | алдану обманываться |
| атау называть | атану называться |
| бояу красить | бояну краситься |
| ұғу вникать в суть | ұғыну осмысливать |
| сүйеу подпирать | сүйену опираться |
3) Страдательный залог (ырықсыз етіс) действие совершается над объектом, кем совершается действие, чаще всего, не определено. Сравним два предложения.
В первом предложении субъект Айман. «Айман» в предложении является подлежащим. Айман совершает действие над объектом дверью. Во втором предложении объектом действия также является дверь, но теперь «Есік» в предложении является подлежащим, кто совершил действие над объектом (дверью) неизвестно.
| ілу зацепить | іліну быть зацепленным |
| қалау возводить | қалану быть возведенным |
| сайлау выбирать | сайлану быть выбранным |
салыну быть построенным, дәлелдену быть доказанным, қудалану быть гонимым 
5) Понудительный залог (өзгелiк етiс) когда кто-то кого-то просит, понуждает или побуждает что-либо делать.
Сложность понудительного залога в том, что, как вы видите в таблице, суффиксов достаточно много, и какие суффиксы к какому глаголу присоединяются – это сложившаяся со временем традиция.
Единственное правило: если основа глагола оканчивается на гласный звук, то присоединяется суффикс ‘ т ‘.
В больших словарях даны переводы глаголов в понудительном залоге.
К одной и той же основе глагола могут присоединяться разные суффиксы понудительного залога:
А также возможно присоединение нескольких суффиксов:
оқытқызу побудить читать, істеткізу заставить работать
В казахском языке есть глаголы, изначально имеющие значение возвратности (без добавления суффиксов н/ын/ін). То есть действие направлено на себя. При присоединении к таким глаголам суффиксов повелительного наклонения действие направляется на другой объект.
Етістік, түрлері, етістіктің түрленуі, сөйлемдегі қызметі
Етістік – заттың қимылын, іс-әрекетін білдіреді. Сұрақтары: Қайтті? Не істеді? Не қылды? Ертең ат шабады (қайтеді?), балуан күреседі (не істейді?).
Етістік құрамына қарай екіге бөлінеді: 1) дара етістік; 2) күрделі етістік.
Дара етістік бір ғана сөзден тұрады. Мысалы: Жапырақтардың сыбдыры естіледі. Сөйлемдегі естіледі етістігі бір ғана сөзден тұрған дара етістік.
Күрделі етістік екі не одан да көп сөзден құралады, бір мағынаға ие болады, бір сұраққа жауап береді, сөйлемнің бір ғана мүшесі болады. Мысалы: Бала күліп жіберді. Бала күліп жібере жаздады. Бала күліп жіберуге шақ қалды. Сөздердің дыбыстық өзгеріске ұшырап кірігуінен жасалған күрделі етістіктер: апар – алып бар, әкел – алып кел, әкет – алып кет, әпер – алып бер, түрегел – тұрып кел. Сөздердің қосарлануынан жасалған күрделі етістіктер: бара-бара шаршады, айта-айта жалықты, күліп-күліп шығып кетті.
Күрделі етістік құрамындағы бірінші сөз негізгі етістік болады да, негізгі мағынаны білдіреді. Кейінгі сөздер көмекші етістік болады.
Етістік тұлғасына қарай екіге бөлінеді: 1) негізгі түбір етістік; 2) туынды түбір етістік.
Негізгі түбір етістік етістіктің өзінен жасалады: отыр, тұр, жүр, жатыр, оқы, кел, барды, жүгірді, жасаған, көрген.
Туынды етістік басқа сөз таптарына сөз тудырушы жұрнақ жалғану арқылы жасалады.
Туынды етістіктің жасалу жолдары
Етістер. Өздік етіс
М
ұғалжар ауданы,Құмжарған негізгі мектебі қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Балгарина Айзада Романовна.
С/мақсаты: Білімділік: Оқушыларға етістерді түсіндіре отырып, етістің бір түрі өздік етісті түсіндіру.
Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін дамыта отырып, сөйлем ішінен өздік етісті таба білу.
Тәрбиелік: өз ойын дұрыс айта білу негізінде әдемі сөйлеуге баулу, адамгершілік тәрбиесін бойына сіңіру.
С/көрнекілігі: слайд,кесте,бағалау парағы,кеспе қағаздары.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
238-жаттығу. Етістіктердің қосымшасын дефиспен бөліп,көшіріп жазу.
ІІІ.Үй тапсырмасын бекіту.
ІҮ. Жаңа сабақ.
Етістік (үлкен сөз табы) Етістіктің 4 категориясы
Етіс Есімше Көсемше Тұйық етістік
есімдердіңде қызметін атқарады. арқылы
қызметін атқарады. Етістіктің қызметін жасалады.
Бүгінгі біздің жаңа сабағымыз Етіс. Өздік етіс.
| Етіс | Етістің түрлері | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Қимылды,іс-әрекетті және осы әрекет пен оны жүзеге асырушы арасындағы қатынасты білдіретін етістік түрі етіс деп аталады.
Жасалу жолдары:
Ү. Оқулықпен жұмыс. 239-жаттығу. Тақтамен жұмыс. Көп нүктенің орнына тиісті жұрнақтарды қойып жазыңдар. 241-жаттығу. Өздік етістерді көшіріп жазып, қосымшаларын дефиспен бөліп жазу. Үлгі: сый-ын-а-ды (-ын-өздік етіс жұрнағы,-а-көсемше ж.-ды-жалғау.) 242-жаттығу. Өздік етіс жұрнағын жалғап, сабақты етістікті салт етістікке айналдыр. (Кеспе қағазымен жұмыс)
ҮІ. Сатылай кешенді талдау. 4.Лексикалық мағынасы: іс бір адамға қатысты Сергіту сәті Ата мен әже, ана да, Алма мен алмұрт тереді, Ауырға Арман бала да, Арбамен тасып береді ҮІІ. Тапсырмалар орындау Қонақтың бас-аяғы жиналып,шешініп,қол жуып, залға дастарханға отырды. Ауыл-аймақ жайлауға көшуге өре көтерілді. Теріс айналып, киімін шешіне берді. Жаяу жүрсе мойнына көтеріп,атқа мінсе алдынан тастамай, үйде тізесіне отырғызып,айналып-толғанып жүргені. Апыл-ғұпыл киіне салып,ауызғы үйге ытқып шықты. Жаңа ғана желпініп келе жатқан көңілі су сепкендей басылды. Ертеңгілік жуынып жатқам. Олар өз қабаттарына көтерілді. Әкесі Нұрланға бұрылды. Таң атқанша таранды. Ертеңгілік ерте тұрып жуынды. Ақ көрпеге оранды. Кішкентай болса да өзі киінеді. Алыстан көзге көрінді. 2.Тапсырма. «Мақал-сөздің мәйегі» Мақалдарды толықтырып жазып, өздік есімдіктердің астын сыз. Жігіттің несі? білінбейді. (бағы) Достың көңілі не істейді? (алынады) ҮІІІ. Шығармашылық жұмыс. Мәтін құрау сурет бойынша қыс тақырыбында. Кесте арқылы. Өздік етістерді теріп тақтадағы кестеге жапсыру. Ырықсыз етіс тақырыбында сабақ жоспарыТақырыбы : Ырықсыз етіс. Мақсаты: Жаңа сабақты меңгерту, өткен сабақтармен байланыстыру, аталған етіс түрінің өзіндік ерекшелігін таныту. Ырықсыз етістің мағынасын, тұлғалық ерекшелігін және анықтамасын түсіндіру; Дүниетанымын, ой-өрісін кеңейту, шығармашылық қабілеттерін дамыту; Ұжымдасып еңбектенуге, әдептілікке, ұлттық тәлім-тәрбие алуға, ұқыптылыққа тәрбиелеу; Түрі : аралас сабақ. Әдісі: сұрақ-жауап, талдау, салыстыру, жазбаша жұмыстар. Пәнаралық байланыс: әдебиет, тіл білімі, шешендік өнері. Көрнекілігі: интерактивті тақта, деңгейлік тапсырмалар, мақал-мәтелдер жинағы. Сабақтың өту барысы. Класс тазалығын тексеру. Сабақтың мақсатын анықтау. ІІ Үй тапсырмасын тексеру. «Мақалбай атайдың мақалдары» Берілген мақал-мәтелдердің мағынасын түсіндіріңдер, құрамындағы етістерді тауып, қалай жасалғандардын айтыңдар. Бір лақ екі адамда талтаңдатады. Тұяқ тайға жеткізер, Тай құнанға жеткізер. Құнан атқа жеткізер, Ат мұратқа жеткізер. 3.Жаман атқа жал бітсе, Жанына торсық байлатпас. Жаман адамға мал бітсе, Жанына қонсы қондырмас. 4.Жолдасы жақсы жауға алдырмайды, Қара басын дауға қалдырмайды. 5. Өрісті жолға елге жеткізер, Өзен-су көлге жеткізер. Соқпақ жолға жеткізер, Жол молға жеткізер. ІІІ Жаңа сабақты түсіндіру. Соңғы аталған жұрнақтар өздік етісте де кездеседі. Бірақ ырықсыз етісті бірінші мағынасына қарап ажыратамыз, мұнда ырықсыз етіс сабақты етістен жасалып, салт етістікке айналады. Мысалы: Алқымы күшті асаулар, Ноқтаға басы кер –іл-ді. Өз малым деп жүрген мал, Иесіне бер-іл-ді. (Абай) ІҮ «Деңгейлік тапсырмалар» (кеспе карточкасымен жұмыс). 245-жаттығу. Төленді, салынды, отырғызылды, кешіктірілмеді,шақырылды, өсірілді етістіктерімен сөйлем құрастырыңдар. ҮІ Тақтамен жұмыс. Берілген мақал-мәтелдің мағынасын түсіндіріп, сөйлемге морфологиялық талдау жасаңдар. Бірі қонаққа сойылады, Бірі қошқар қойылады. ҮІІ Сабақты бекіту. «Балама тестін» орындау. Етіс – етістіктің бір түрі. Етістің бес түрі бар. Ырықсыз етіс-қимылдың басқа біреу арқылы жасалғанын білдіреді. СӨЗ АЙТЫЛДЫ – ырықсыз етіс. ҮІІІ Үйге тапсырма беру. 246-жаттығуды орындау, ережені жаттау. 125-бет. ІХ Оқушыларды бағалау.
Курс повышения квалификации Дистанционное обучение как современный формат преподавания
Курс повышения квалификации Специфика преподавания английского языка с учетом требований ФГОС
Курс профессиональной переподготовки Английский язык: теория и методика преподавания в образовательной организацииИщем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-005028 Не нашли то что искали? Вам будут интересны эти курсы: Оставьте свой комментарийАвторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки Время чтения: 11 минут
В МГУ заработала университетская квантовая сеть Время чтения: 1 минута
Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате Время чтения: 1 минута
Большинство родителей в России удовлетворены качеством образования в детсадах Время чтения: 2 минуты
Минздрав включил вакцинацию подростков от ковида в календарь прививок Время чтения: 1 минута
При детском омбудсмене в России создадут платформу для взаимодействия с родителями Время чтения: 2 минуты
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки Время чтения: 11 минут Подарочные сертификатыОтветственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи. Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов. Сабақтың тақырыбы: Ырықсыз етіс (6сынып)Оқу ісінің меңгерушісі: Жармуханов А.К Сынып: 6 «а», «ә» Пәні: Қазақ тілі Сабақтың тақырыбы : Ырықсыз етіс Ырықсыз етіс туралы түсінік беру; Оқушыларды ұқыптылыққа, әдемі, таза жазуға баулу. Сабақтың түрі: жаңа тақырып Сабақтың көрнекілігі: суреттер, кеспе қағаз, таблица Сабақтың әдісі: сұрақ – жауап. Пәнаралық байланыс: ана тілі,әдебиет,тарих І. Ұйымдастыру кезеңі. 2.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу 3.Сабаққа зейіндерін аудару 1.Етіс дегеніміз не? 2.Етістер неше топқа бөлінеді? оларды ата 3.Өзгелік етіс дегеніміз не? 5.Өзгелік етістің жұрнақтары? мысал келтіру ІІІ.Жаңа тақырып. Ырықсыз етіс Істің кімнің істегендігі көрсетілмей, не істелгендігі көрсетілетін етістің түрі ырықсыз етіс деп аталады. Ырықсыз етістің жасалу жолдары: Жу-ыл-ды, жи-ыл-ды, тер-іл-ді, шеш-іл-ді, тара-л-ды, күре-іл-ді, (іс-әрекетті кім істегені белгісіз, әйтеуір, өзінен-өзі істе-лін-іп қой-ыл-ған) Ырықсыз етіс жұрнағы салт етістікті сабақты етістікке айналдырады. мына екі бағандағы етістіктерді салыстырып, ырықсыз етіс жұрнақтарының сабақты етістіктен салт етістік жасап тұрғанын түсіндіріңдер. ІV. Оқулықпен жұмыс. 234-жаттығу. 1.Балама атауды есте сақтаңдар, сөйлемдерден етістерді табыңдар. 2.Өлеңнен етіс түрлерін тауып, теріп жазыңдар. гүл ег-іл-ген, шөп өсір-іл-ген, ағаш және бұталар отыр-ғыз-ыл-ып, саябақтар жаса-л-ды, ағаштар отыр-ғыз-ыл-ды 1.Ырықсыз етіс дегеніміз не? мысал келтіру 2.Ырықсыз етіс жасайтын жұрнақтарды атап айту? VІ.Үйге жұмыс. 235-жаттығу. /193-жаттығу. Ищем педагогов в команду «Инфоурок»
Номер материала: ДБ-205409 Не нашли то что искали? Вам будут интересны эти курсы: Оставьте свой комментарийАвторизуйтесь, чтобы задавать вопросы.
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки Время чтения: 11 минут
Московские школьники победили на международной олимпиаде по информатике Время чтения: 1 минута
Путин поручил не считать выплаты за классное руководство в средней зарплате Время чтения: 1 минута
Учителя о ЕГЭ: секреты успешной подготовки Время чтения: 11 минут
В Хабаровске родители смогут заходить в школы и детсады только по QR-коду Время чтения: 1 минута
В МГУ заработала университетская квантовая сеть Время чтения: 1 минута
Большинство родителей в России удовлетворены качеством образования в детсадах Время чтения: 2 минуты
|
Подарочные сертификаты
Ответственность за разрешение любых спорных моментов, касающихся самих материалов и их содержания, берут на себя пользователи, разместившие материал на сайте. Однако администрация сайта готова оказать всяческую поддержку в решении любых вопросов, связанных с работой и содержанием сайта. Если Вы заметили, что на данном сайте незаконно используются материалы, сообщите об этом администрации сайта через форму обратной связи.
Все материалы, размещенные на сайте, созданы авторами сайта либо размещены пользователями сайта и представлены на сайте исключительно для ознакомления. Авторские права на материалы принадлежат их законным авторам. Частичное или полное копирование материалов сайта без письменного разрешения администрации сайта запрещено! Мнение администрации может не совпадать с точкой зрения авторов.